TACİRLERİN TUTACAKLARI DEFTERLER
Ticari Defterler, Tacirin özellikle kendi lehine kanıt olmasını sağlayan araçlardır. Bu nedenle 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren Yeni Türk Ticaret Kanununda Tacirlerin tutması gereken defterler ayrıntılı şekilde sayılmıştır. Makalemizin konusu da Tacirlerin tutması gereken defterlerin neler olduğu, tutulacak defterlerin yanlış veya eksik tutulması halinde karşılaşabilecekleri sorunları hatırlatmak, meslek mensupları ve şirket sahiplerini bilgilendirmektir.
KANUNİ DÜZENLEME:
” Tacir her türlü borcu için iflasa tabidir; ayrıca kanuna uygun bir ticaret ünvanı seçmek, ticari işletmesini ticaret siciline tescil ettirmek ve bu kanun hükümleri uyarınca gerekli ticari defterleri tutmakla da yükümlüdür. (TTK. md. 18/1)
Kanun Metnin de anlaşılacağı üzere, TACİR TANIMINA GİREN HERKESİN 6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunun 18/1 Maddesi gereğince defter tutma zorunluluğu başlamış demektir.
Peki Kimdir TACİR ? 6102 Sayılı TTK’nın 12 Maddesine göre TACİR;
” 1)Bir ticari işletmeyi , kısmen de olsa kendi adına işleten kişiye tacir denir.
2)Bir ticari işletmeyi kurup açtığını, sirküler, gazete, radyo, televizyon ve diğer ilan araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmiş olan kimse, fiilen işletmeye başlamamış olsa bile TACİR SAYILIR.
3) Bir ticari işletme açmış gibi, ister kendi adına, ister adi bir şirket veya her ne suretle olursa olsun hukuken var sayılamayan diğer bir şirket adına ortak sıfatıyla işlemlerde bulunan kimse, iyi niyetli üçüncü kişilere karşı TACİR GİBİ sorumlu olurlar.”
Ayrıca TACİRLER;
“(1) Her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle malvarlığı durumunu, Türkiye Muhasebe Standartlarına ve 88 inci madde hükümleri başta olmak üzere bu Kanuna göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Defterler, üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulur. İşletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesi defterlerden izlenebilmelidir.
(2) Tacir, işletmesiyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin, fotokopi, karbonlu kopya, mikrofiş, bilgisayar kaydı veya benzer şekildeki bir kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamakla yükümlüdür.
(3) Ticari defterler, açılış ve kapanışlarında noter tarafından onaylanır. Kapanış onayları, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar yapılır. Şirketlerin kuruluşunda defterlerin açılışı ticaret sicili müdürlükleri tarafından da onaylanabilir. Açılış onayının noter tarafından yapıldığı hâllerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini aramak zorundadır. Türkiye Muhasebe Standartlarına göre elektronik ortamda veya dosyalama suretiyle tutulan defterlerin açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esasları ile bu defterlerin nasıl tutulacağı Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca bir tebliğle belirlenir.
(4) Pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri gibi işletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterler de ticari defterlerdir.
(5) Yevmiye, defteri kebir ve envanter defteri dışında tutulacak defterler Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu tarafından bir tebliğ ile belirlenir.” (TTK 64.Maddesi)
Yeni TTK kapsamındaki defterlerin tutulması, Tacir sıfatının doğması ile başlamakta, tacir sıfatının kaybedilmesi ile sona ermektedir. Ticari işletmenin tasfiye sürecinde olması tacir sıfatının sona erdirmediğinden defter tutma zorunluluğu da devam etmektedir.
Ticari İşletme:
1)Esnaf İşletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerini devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir.
2)Ticari işletme ile Esnaf işletmesi arasındaki sınır, BAKANLAR KURULUNCA ÇIKARILACAK KARARNAMEDE gösterilir. “ der.
Esnaf, Tacir Ayrımını yapan Son Yasal düzenlemeye ait RESMİ GAZETESİ için aşağıdaki linki tıklayınız.:
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/07/20070721.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/07/20070721.htm
Söz konusu 21.07.2007 tarih, 26589 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2007/12362 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile de ESNAF, SANATKAR ve TACİR ve SANAYİCİ ayrımı belirlenmiş, Bu belirlemeye göre de; VUK 177.Maddesinde belirtilen Hadlerden, 1. ve 3.ncü Bendindeki konularda faaliyette bulunanlarda yarısını, 2.nci bendeki faaliyetlerde bulunanların bu tutarın tamamı dikkate alınarak, bu rakamları aşanlar TACİRDİR. Der.
Bu açıklamaya göre ESNAF, TACİR ayrımı için belirtilen hadler aşağıdaki gibi hesaplanır.
(VUK 177 Hadleri için Tıklayınız : http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028 )
01.01.2016’ten itibaren dikkate alınacak hadlerdir. (Yeniden Değerleme Oranı olan % 5.58’e göre hesaplanmıştır. Maliye Bakanlığı henüz ayrı bir belirleme yapmamıştır.)
VUK 177.Maddesi Hadleri Esnaf, Sanatkar Tacir Olanlar
1.nci Bentteki Sınırlar;
Alış Tutarı : 168.000 TL, 0- 84.000 TL 84.001 TL Sonrası
Satış Tutarı 232.000 TL 0-116.000 TL 116,001 TL Sonrası
2.nci Bentteki Sınırlar ;
Gayri Safi Hasılatı: 92.000 TL 0-92,000 TL 92.001 TL Sonrası
3.ncü Bentteki Tutarlar;
1+2 Beraber Yapanlar:168.000 TL 0-84.000 TL 84,001 TL Sonrası
Ancak 19/12/2012 Tarih ve 28502 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve 01.12.2013 tarih ve 28838 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan TİCARİ DEFTERLERE İLİŞKİN TEBLİĞE göre; “GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Gerçek kişi tacirlerden Vergi Usul Kanununa göre ikinci sınıf tüccar sayılanlar, yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar bu Tebliğde sayılan defterler yerine mezkûr Kanun hükümlerine uygun olarak işletme hesabı esasına göre defter tutabilirler.” Der. Bu tebliğ nedeniyle VUK 177 Hadlerini aşmayanlar İşletme Defteri tutabilecekleridir.
Bize göre, Tacirlerin tutacakları Defterlere ilişkin hükümler Kanunla Düzenlendiği için, Tacir tanımına giren Gerçek kişi Mükelleflerinin İşletme Defteri tutulmasına izin verme hakkının Tebliğle düzenlenmesi hukuki yetki ve geçerlilik anlamda tartışılmaktadır.
2016 YILINDA TUTULACAK DEFTERLER
A-GELİR VERGİSİ MÜKELLEFLERİ İÇİN;
1)-Bilanço Esasına Göre Tutulacak Defterler (Gerçek Kişiler);
a)-Yevmiye Defteri
b)-Defteri Kebir
c)-Envanter Defteri
2)-Kollektif ve Komandit Şirketler;
a)-Yevmiye Defteri
b)-Defteri Kebir
c)-Envanter Defteri
d)-Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri (Ticari Defter Tebliği Madde -5/2)
3)-İşletme Esasına Göre Tutulacak Defter;
a)-İşletme Defteri
Mükellefler ister TİCARET ODASINA ister ESNAF ODASINA KAYITLI OLSUN işletme defteri tutmaya devam edeceklerdir. (Ticari Defter Tebliği Geçici madde -1) VUK 177 Maddesi Hükümlerine göre hadleri aşmaması halinde İşletme Defteri tutmaya devam edebilirler.
Bize göre, Tacirlerin tutacakları Defterlere ilişkin hükümler Kanunla Düzenlendiği için, Tacir tanımına giren Gerçek kişi Mükelleflerinin İşletme Defteri tutulmasına izin verme hakkının Tebliğle düzenlenmesi hukuki yetki ve geçerlilik anlamda tartışılmaktadır.
Ancak Esnaf Tanımını aşan ve Tacir Tanımına giren Gerçek Kişi Mükelleflerin Esnaf Odasına kayıtlı olanlar, kayıtlarını sildirip, Ticaret Odasına kayıt yaptırmaları gerekir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Müdürlüğü’nün 27.05.2010 tarih ve B.14.0.itg.0.14.00.01.354.07-2996 Sayılı Yazısı)
Bu anlamda Ticaret Sicil Kayıtlarını zamanında aktarmayanlara veya Ticaret Sicili Kayıtlarını yaptırmayanlara 6102 Sayılı TTK’ya göre 2016 Yılında 2.603 TL İdari Para Cezası kesilebilecektir.
4)-Serbest Meslek Erbabının Tutacağı Defter;
a)-Serbest Meslek Kazanç Defteri
TUTULACAK DİĞER DEFTERLER;
Tutulacak defterler yukarıda sayılanlar dışında 213 sayılı Vergi Usul Kanununu hükümlerine göre faaliyetleri nedeniyle aşağıdaki defterler de tutulması gereken diğer defterler şunlardır:
– İmalat defteri,
– kombine imalatta imalat defteri,
– bitim işleri defteri,
– yabancı nakliyat kurumlarının hâsılat defteri,
– ambar defteri,
– çiftçi işletme defteri, Tutulmak zorundadır.
B-KURUMLAR VERGİSİ MÜKELLEFLERİ İÇİN;
1- ANONİM ŞİRKETLER VE SERMAYESİ PAYLARA BÖLÜNMÜŞ KOMANDİT ŞİRKETLER:
a) Yevmiye Defteri
b) Defteri Kebir
c) Envanter Defteri
d) Yönetim Kurulu Karar Defteri
e) Pay Defteri
f) Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri
Mevcut durumda kullanılmakta olan, pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla ve bu Tebliğde belirtilen bilgilerden eksik olanların yazılması suretiyle açılış onayı yapılmaksızın kullanılmaya devam edilebilir. (Ticari defter tebliği Geçici Madde -3/1)
2-LİMİTED ŞİRKETLER:
a) Yevmiye Defteri
b) Defteri Kebir
c) Envanter Defteri
d) Pay Defteri
e) Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri
– Limited şirketlerde halen kullanılmakta olan ortaklar kurulu karar defterlerinde yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla, genel kurul toplantı ve müzakere defteri olarak kullanılmaya devam olunabilir. (Ticari Defter Tebliği Geçici Madde -3/2)
– Mevcut durumda kullanılmakta olan, pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla ve bu Tebliğde belirtilen bilgilerden eksik olanların yazılması suretiyle açılış onayı yapılmaksızın kullanılmaya devam edilebilir. (Ticari defter tebliği Geçici Madde -3/1)
– LİMİTED ŞİRKET MÜDÜRLER KURULU DEFTERİ HAKKINDA AÇIKLAMA:
(Bu defterin tutulması zorunlu değildir. Bu defteri tutmak istemeyenler; Limited şirkette aldıkları kararları genel kurul toplantı ve müzakere defterine kaydetmek zorundadırlar. Limited şirketlerde müdür veya müdürler kurulunun şirket yönetimi ile ilgili olarak aldığı kararlar genel kurul toplantı ve müzakere defterine kaydedilebileceği gibi ayrı bir müdürler kurulu karar defteri de tutulabilir. Müdürler kurulu karar defterinin tutulması halinde açılış ve kapanış onayları dahil olmak üzere yönetim kurulu karar defterine ilişkin hükümler uygulanır. Kararların genel kurul toplantı ve müzakere defterine kaydedilmesi halinde Ticari Defterler Tebliğinin 10 uncu maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen hususların yazılması zorunludur. Ayrı bir müdürler kurulu karar defteri tutulması halinde müdür veya müdürler kurulu kararları genel kurul toplantı ve müzakere defterine kaydedilemez.
3-DERNEK VE VAKIFLARIN İKTİSADİ İŞLETMELERİNİN TUTACAĞI DEFTERLER
(Ticari Defter Tebliği Md.5/4)
a) Yevmiye Defteri
b) Defteri Kebir
c) Envanter Defteri
4-KOOPERATİFLERİN TUTACAĞI DEFTERLER:
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na göre kurulan kooperatifler ile bunların üst kuruluşları aşağıdaki defterleri tutacaktır.
a) Yevmiye Defteri
a) Defter-i Kebir
b) Envanter Defteri
c) Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri
d) Yönetim Kurulu Karar Defteri
e) Pay Defteri
DEFTERLERİN TASDİK ZAMANI:
Gerek VUK Md.221 gerekse TTK Md.64 hükümlerine göre:
Öteden beri işe devam etmekte olanlar defterin kullanılacağı yıldan önce gelen son ayda (Normal hesap dönemleri için ARALIK AYI);
Hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilenler, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ayda;
Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak on gün içinde;
Tasdike tabi defterlerin dolması dolayısıyla veya sair sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya mecbur olanlar bunları kullanmaya başlamadan önce.
TASDİK YENİLEME (ARA TASDİK) (VUK MD. 222 ve TİCARİ DEFTER TEBLİĞİ MADDE 17-18) :
Defterlerini ertesi yılda da kullanmak isteyenler Ocak ayı, hesap dönemleri Maliye Bakanlığınca tespit edilenler bu dönemin ilk ayı içinde tasdiki yeniletmeye mecburdurlar.
ARA TASDİK (TASDİK YENİLEME) YAPILABİLECEK DEFTERLER:
1-İşletme defteri,
2-Serbest meslek kazanç defteri,
3-Yevmiye defteri,
4-Defteri kebir,
5-Envanter defteri
6-A.Ş Yönetim Kurulu Karar Defteri
KAPANIŞ ONAYI (TASDİKİ) (TTK MD 64/ 3, 5 ) :
1)- YEVMİYE DEFTERİ, (İzleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar normal hesap dönemleri için HAZİRAN AYI Sonu)
2)-Anonim Şirket Yönetim Kurulu KARAR DEFTERİ, (İzleyen faaliyet döneminin birinci ayının sonuna kadar normal hesap dönemleri için OCAK AYI Sonu)
Yukarıdaki defterler dışındaki defterlerin kapanış tasdiki YAPTIRILMAZ.
3)E-Defter tutan mükellefler, 2015 yılı içerisinde E-Deftere geçtiler ise, 1 ay içerisinde mevcut defterlerini kapanış tasdikini yaptırmak zorundadırlar.
4)E-Deftere 1.1.2016 tarihinde geçen mükellefler ise 2015 Yılı Kapanış tasdiklerini HAZİRAN-2016 tarihine kadar yaptırabileceklerdir. Ancak 2016 OCAK E-Defterlerini 30 NİSAN 2016 sonuna kadar Mali Mühür ile onaylamak zorundalar. Ayrıca 2016/Ocak Dönemi E-Defteri Beratlarını E-Defter sistemine 30 NİSAN gün sonuna kadar yüklemek zorundadırlar.
E-DEFTER KULLANAN MÜKELLEFLERDE DEFTER TASDİKİ:
1.1.2016 tarihinden itibaren E-Defter kullanmak zorunda olanlar, 2016 yılı için kağıt ortamında YEVMİYE ve DEFTERİ KEBİR defteri tasdik ettirmezler. Diğer defterlerini türüne göre mutlaka tasdik ettirmek zorundadırlar. (Envanter Defteri, Yönetim Kurulu Karar Defteri, Damga Defteri gibi)
SONUÇ:
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunun Ana Metnine bakıldığında Tacir tanımına giren bir Gerçek ve Tüzel kişilerin tutacakları defterler tek tek sayılmıştır. Ancak 19/12/2012 Tarih ve 28502 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve 01.12.2013 tarih ve 28838 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan TİCARİ DEFTERLERE İLİŞKİN TEBLİLERE göre; “GEÇİCİ MADDE 1 – (1) Gerçek kişi tacirlerden Vergi Usul Kanununa göre ikinci sınıf tüccar sayılanlar, yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar bu Tebliğde sayılan defterler yerine mezkûr Kanun hükümlerine uygun olarak işletme hesabı esasına göre defter tutabilirler.” Demektedir.
Mükellefler ister TİCARET ODASINA ister ESNAF ODASINA KAYITLI OLSUN işletme defteri tutmaya devam edeceklerdir. (Ticari Defter Tebliği Geçici madde -1) VUK 177 Maddesi Hükümlerine göre hadleri aşmaması halinde İşletme Defteri tutmaya devam edebilirler.
Bize göre, Tacirlerin tutacakları Defterlere ilişkin hükümler Kanunla Düzenlendiği için, Tacir tanımına giren Gerçek kişi Mükelleflerinin İşletme Defteri tutulmasına izin verme hakkının Tebliğle düzenlenmesi hukuki yetki ve geçerlilik anlamda tartışılmaktadır.
Ancak Esnaf Tanımını aşan ve Tacir Tanımına giren Gerçek Kişi Mükelleflerin Esnaf Odasına kayıtlı olanlar, kayıtlarını sildirip, Ticaret Odasına kayıt yaptırmaları gerekir. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Müdürlüğü’nün 27.05.2010 tarih ve B.14.0.itg.0.14.00.01.354.07-2996 Sayılı Yazısı)
Bu anlamda Ticaret Sicil Kayıtlarını zamanında aktarmayanlara veya Ticaret Sicili Kayıtlarını yaptırmayanlara 6102 Sayılı TTK’nun 40/1.Maddesine göre 2.603 TL İdari Para Cezası kesilebilecektir.
Ahmet GÜNDÜZ – YMM